آب انبار حاج ملک

شناخت بنا :
شهرستان بیرجند در شرق ایران و جنوب استان خراسان واقع گردیده و از نظر موقعیت طول جغرافیایی 59 درجه و 13 دقیقه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 53 دقیقه شمالی از مرکز آن     می گذرد از نظر طبیعی می توان گفت این شهرستان تقریباً در محاصره کویرهای خشک قرار گرفته. بیشتر ارتفاعات شهرستان بیرجند را چندین رشته کوه که اکثراً جوان و متعلق به دوران  سوم زمین شناسی میباشد در بر گرفته و بلند ترین قله این ارتفاعات (بند دره )نام دارد که ارتفاع آن برابر با 2787 متر میباشد .
از نظر مشخصات تکتو نیکی زلزله های شهرستان بیرجند اکثراً بر اثر فعالیتهای گسلها شکل میگیرد و این شهرستان با داشتن گسلهای فراوان که مهمترین آنها در نهبندان واقع است دچار این عارضه می گردد .علاوه برآن در کوههای باقران گسلهایی وجود دارد که مهمترین آنها در شمال روستای کاریز نو (گل )و شهرستانک امتداد می یابد . لازم به ذکر است که بیشتر زلزله های جنوب خراسان بر اثر فعالیتهای تدریجی گسلهای خضری و کریزان روی میدهد.
2 – موقعیت فعلی (استقرار مکانی و جایگزین در بافت شهر و ارتباط با مجموعه های شهری ).
به لحاظ مکانی اب انبار حاج ملک در خیابان مطهری در مجاورت مسجد آیتی بخش مرکزی بیرجند واقع شده است.
آب انبار مزبور با توجه به نقش مهمی که بدلیل گنجایش زیاد در زندگی روزمره اهالی داشته از موقعیت خاص در فرهنگ مردم برخوردار بوده است تا جائیکه آب انبارهای کوچکتر تحت الشعاع آب انبار حاج ملک قرار می گرفته اند.
3- تاریخچه بنا:
تا کنون در مورد آب انبارهای کهنسال و معتبر شهر بیرجند پژوهش همه جانبه و تحلیلی صورت نگرفته است و همچنین بدلیل اینکه بعضی از آب انبارها فاقد کتیبه سر در می باشد برای قدمت آنها پژوهشگر دچار مشکل می گردد ولی به لحاظ فرم و ویژگی هایی که آب انبار حاج ملک دارا میباشد این اثر را میتوان به اواسط دوره قاجاریه نسبت داد و آنطور که گفته میشود بانی این آب انیار شخصی بنام اسدی بوده است و معمار آن بنام حاج ملک مشهور بوده است.
4- مشخصات بنا :
کار احداث آب انبار حاج ملک از نظر فنی کار دقیق و تخصصی بشمار می آید که مصالح اصلی در ساخت آب انبار مزبور عبارت بوده از آجر شفته ، آهگ و ساروج و گچ فضای ورودی آب انبار
مزبور اگرچه ساده طراحی شده ولی نشانه و نمای معماری اصیل ایرانی محسوب می گردد که سقف سردر بوسیله قوسی تیز پوشش داده شده است در دو طرف آستانه ورود به آب انبار سکوهای کوچکی تعبیه شده است که موارد استفاده مختلفی داشته و جایگاه مناسبی برای استراحت بشمار می آمده البته اجزاء مزبور کم ارتفاع و پست ساخته شده اند.
پله های آب انبار که مهمترین قسمت این سازه بحساب می آید دارای 80 پله عرضی بوده است که در حال حاضر بدلیل فعالیتهای نوسازی شهرداری
5- نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا: 
.در حال حاضر بدلیل استفاده اهالی از آب لوله کشی آب انبار حاج ملک از سالهای قبل بصورت متروک و بلا استفاده باقی مانده است .
مزیت ویژگیهایی که این آب انبای دارا می باشد وسعت آن است که در مقایسه با نمونه های مشابه بزرگتر و حجیم تر ساخته شده است و بهمیندلیل در سال74میراث فرهنگی بیرجند از فضای داخلی این اثر
6- عوامل تزئین شده و نوع آنها:

7- نوع مالکیت بنا و مشخصات ثبت آن در ردیف آثار تاریخی:

8- اقدامات انجام شده در مورد بنا با ذکر مشخصات : (نظیر:توسعه یا تعمیرات و دخل و تصرفات انجام شده تا کنون)

9- توسعه یا تعمیرات و دخل و تصرف انجام شده تا کنون