بند النگ

بند النگ (OLANG)
1- موقعیت طبیعی (شرایط اقلیمی، مشخصات منطقه از لحاظ خصوصیات زمین و زلزله خیزی)
شهرستان بیرجند در شرق ایران و جنوب استان خراسان جنوبی واقع گردیده و از نظر موقعیت جغرافیایی 9 درجه و 13 دقیقه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 53 دقیقه شمالی از مرکز آن می گذرد. از نظر طبیعی می توان گفت این شهرستان تقریبا در محاصره کویرهای خشک قرار گرفته است. بیشتر ارتفاعات شهرستان بیرجند را چندین رشته کوه که اکثراً جوان و متعلق به دوره سوم زمین شناسی می باشد دربرگرفته و بلندترین قله این ارتفاعات (بنه در) نام دارد که ارتفاع آن برابر با 2787 متر می باشد. از نظر مشخصات تکتونیکی زلزله های شهرستان بیرجند اکثراً بر اثر فعالیت های گسل ها شکل می گیرد و این شهرستان با داشتن گسل های فراوان که مهمترین آنها در نهبندان واقع است دچار این عارضه می گردد. علاوه بر آن در کوه های باقران گسل هایی وجود درد که مهمترین انها در شمال روستای کاریزنو (گل) و شهرستانک امتداد می یابد. لازم به ذکر است که بیشتر زلزله های جنوب خراسان بر اثر فعالیت های تدریجی گسل های خضری و کریزان روی می دهد.
2- موقعیت فعلی (استقرار مکانی و جایگزینی در بافت شهر و ارتباط با مجموعه های شهری)
بند تاریخی النگ در مسیر رودخانه ای اتفاقی در حدود 5 کیلومتری جنوب شرق بیرجند و در دره ای در رشته کوه باقران ساخته شده است. با توجه به وضعیت آب و هوایی جنوب خراسان که بارش باران در آن بسیار کم است، مردم سعی کرده اند با روش های مختلفی نسبت به ذخیره سازی آب های روان اقدام کنند. ساختن بند و سد از جمله این روش هاست که به منظور ذخیره سازی آب های روان حاصل از باران در فصول زمستان و بهار جهت مصرف در فصول کم باران به کار می رفته است.
3- تاریخچه بنا:
زمان ساخت این بنا به دوره حکومت حشمت الملک از حاکمان دوره قاجار در منطقه قهستان برمی گردد. بنابراین تاریخ ساخت این بنا نیمه دوم قرن 13 است.
4- مشخصات بنا:
بند تاریخی النگ در مسیر رودخانه ای اتفاقی در دره ای واقع در رشته کوه باقران قرار دارد. این سد نسبت به سایر سدهای همزمان خود کوچکتر و دارای جزئیات کمتری است، 5 متر ارتفاع، 22 متر طول تاج و از 3.30 تا 3.60 متر عرض تاج دارد. مصالح استفاده شده در ساخت این سد ، سنگ، ملات ساروج و مقدار کمی آجر می باشد.
این بند در حد فاصل دو صخره طبیعی و بر مسیر رودی فصلی واقع شده تا جریان سیلاب ها را مهار کرده و در هنگام نیاز به مصرف برسانند. این سد از لحاظ معماری بنایی ساده است که پیچیدگی زیادی ندارد.
ضخامت سد در پایه 4.80 متر و در تاج 3.30 متر است که با توجه به اینکه فشار آب در بخش های پایین بیشتر است، اختلاف در ضخامت سد امری طبیعی و ضروری بوده است . دو پشت بند در دو طرف کانال تخلیه آب وجود دارد که به استحکام بند می افزوده است. این دو پشت بند با سنگ و ساروج ، به طول یک متر و عرض 80 سانتی متر و در ارتفاع خود بند یعنی 5 متر ساخته شده است.
کانال تخلیه بند به ارتفاع 2 متر و عرض 1.3 متر ، کار تخلیه آب در زمان پر شدن مخزن را بر عهده دارد . با کار گذاشتن سه عدد تنبوشه (لوله) سفالی در ارتفاع دیواره که هر کدام دارای قطری از 10 الی 20 سانتی متر می باشند ، تخلیه آب پشت سد در زمان های ضروری انجام می پذیرد.
5- نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا:
از این بنای تاریخی به منظور ذخیره کردن آب های سطحی در زمان بارندگی و استفاده از این آب در مواقع ضروری و همچنین مهار سیلاب ها استفاده می شود. البته خشکسالی های اخیر باعث شده این سد کاملا خالی از آب ابشد.
عمده خصوصیات این بنا نوع کاربری آن است. در خراسان جنوبی به دلیل عدم وجود رودهای دائمی و کمبود بارش ، احداث سد رونق چندانی نداشته و عمده ترین سدهای تاریخی شناخته شده شامل سد النگ، سد یا بند دره و بند عمرشاه می باشند که این مسئله ضرورت توجه و حفاظت از آنها را چند برابر می کند.
6- عوامل تزیین شده و نوع آنها:
با توجه به نوع کاربری این بنا استفاده از تزئینات در آن توجیهی نداشته است و هیچگونه تزیین خاصی در آن به چشم نمی خورد.
7- نوع مالکیت بنا و مشخصات ثبت آن در فهرست آثارتاریخی:
این بنا فاقد مالک خصوصی است . عمده مشخصات بنا جهت ثبت در آثارتاریخی عبارتست از : تاریخی بودن بنا، سلامت بنا، نوع کاربری بنا و ویژگی هیا معماری آن.
موقعیت جرافیایی و اقلیمی خراسان جنوبی با بارش های کم و کمی آب های روان و نبود رودخانه دائمی باعث شده تا ساکنان به منظور تأمین آب مورد نیاز خود در فصول کم آبی دست به ساخت بناهایی جهت ذخیره سازی آب بزنند. آب انبارها و بندها از جمله این سازه ها می باشند که تعدادی از آنها در منطقه شناسایی شده اند. بند تاریخی النگ شاهد گویایی بر این تلاش مردم منطقه در جهت رفع نیازشان می باشد.
8- اقدامات انجام شده در مورد بنا با ذکر مشخصات:
در مورد این بنا تا کنون هیچ اقدامی توسط سازمان میراث فرهنگی کشور صورت نگرفته است.
9- توضیح ضروری و اختصاصی بنا:
با توجه به متروکه بودن این اثر تاریخی و عدم توجه کافی به آن روند تخریب و فرسایش آن آغاز شده و در صورت ادامه روند ، تخریب آن شدت خواهد یافت . عدم لای روبی مخزن پشت بند باعث شده تا انبوهی از گل و لای در پشت آن جمع شده و عملا گنجایش مخزن به حداقل برسد. با لایروبی مخزن ، علاوه بر احیاء سد ، می توان تفریحگاه مناسبی ایجاد نمود که این مسئله علاوه بر اینکه باعث رونق صنعت گردشگری می شود باعث آشنایی عموم مردم با آثار تاریخی و علاقه مندی آنها به اینگونه آثار فرهنگی ، تاریخی می شود.
10- توسعه و یا تغییرات و دخل و تصرف انجام شده تا کنون:
خوشبختانه در مورد این بنا تغییر عمده ای که باعث لطمه به هویت و اصالت آن شود صورت نگرفته است و این بنا هویت و اصالت تاریخی خود را حفظ کرده است. تنها اقدامات انجام شده اندود سیمان در بخش های کمی از بنا است که ترمیم آن به راحتی امکان پذیر است.