آب انبار غیناب

1-موقعیت طبیعی ( شرایط اقلیمی، مشخصات منطقه از لحاظ خصوصیات زمین و زلزله‌خیزی)
شهرستان بیرجند در شرق ایران و جنوب استان خراسان واقع گردیده و از نظر موقعیت جغرافیایی 9 درجه و 13 دقیقه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 53 دقیقه شمالی از مرکز آن می گذرد از نظر طبیعی میتوان گفت این شهرستان تقریبا در محاصره کویرهای خشک قرار گرفته بیشتر ارتفاعات شهرستان بیرجند را چندین رشته کوه که اکثرا جوان و متعلق یه دوره سوم زمین شناسی میباشد در برگرفته و بلندترین قله این ارتفاعات (بند دره) نام دارد که ارتفاع آن برابر با 2787 متر می باشد . از نظر مشخصات تکتونیکی زلزله های شهرستان بیرجند اکثرا بر اثر فعالیتهای گسلها شکل می گیرد و این شهرستان با داشتن گسلهای فراوان که مهمترین انها در نهبندان واقع است دچار این عارضه می گردد . علاوه بر آن کوههای باقران گسلهایی وجود دارد که مهمترین آنها در شمال روستای کاریزنو (گل) و شهرستانک امتداد می یابد . لازم بذکر است که بیشتر زلزله های جنوب خراسان بر اثر فعالیتهای تدریجی گسلها خضری و کریزان روی میدهد .

2- موقعیت فعلی:
آب انبارها مانند سایر ابنیه شهری در مراکز تجمع مانند راسته بازار و مراکز محلات و همچنین در کاروانسراهای  بین راهی احداث می شده است .
آب انبار اسماعیل خان که همچون سایر این آثار در گذشته های نه چندان دور جهت تامین آب آشامیدنی مردم بوده به لحاظ مکانی در کوچه «‌خواجه ها » و در غرب « مسجد خواجه ها »واقع می باشد

3-شماره پلاک ثبتی اثر (بنا):

4-تاریخچه و وجه‌تسمیه اثر:
آب انبار اسماعیل خان به لحاظ تاریخی از بناهای دوره قاجار یه محسوب می گردد . بانی و واقف آن « اسماعیل خان » بوده و به « آب انبار غیناب » مشهور است .

5-سوابق پژوهشی اثر ( شناسایی، بررسی، گمانه‌زنی، حفاری و ...):

6-نوع و توضیحات مالکیت اثر: 
از آنجائیکه آب‌انبارها توسط اهالی محل و یا یکی از افراد متمکن و خیرخواه محله احداث می‌شده‌اند وقفی می‌باشند.

7-اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر: ( حریم پیشنهادی)
تا کنون در خصوص بنا و حریم آن اقدام قابل توجهی صورت نگرفته است و چه بسا در جوار مخزن آب‌انبار بنایی جدید برپا شده است.

8-ویژگی اثر:

9-مشخصات اثر:
الف- تپه

ب- بنا ( تزئینات، نوع مصالح، ابعاد و اندازه و...)
آب انبار در نواحی گرم و خشک از جمله ملزومات مهم برای تداوم زندگی در این مناطق بوده و در اکثر محلات شهری و روستا ها یک یا چند آب انبار وجود داشته است . از آنجایی که به لحاظ نقشه و ساختار آ ب انبارها مشابه می باشند می توان گفت به طور کلی از نظر معماری آب انبار ها شامل : 1- فضای ورودی         
2- راه پله     3- پا شیر      4- بادگیر و هواکش    5- منبع ذخیره آب      6- پوشش منبع  می باشند .
فضای ورودی آب انبار اسماعیل خان همچون سایر نمونه های موجود در بیرجند بصورت ساده و دارای تزئینات آجر خفته وراسته می باشد.قوس سردر ورودی آب انبار از نوع جناغی است. بعداز فضای ورودی پلکانهای آب انبارواقع شده که در طرفین فضای ورودی راه پله سکوهایی جهت نشستن واستراحت کردن تهیه شده است.  راه پله عموما مجاور ویا عمود بر یکی از سطوح مخزن بوده واز سطح روی زمین شروع شده و تا پا شیر امتداد یافته است . این آب انبار حدودا دارای 30پله است. در انتهای راه پله فضایی به عنوان پا شیر موجود است که آخرین بخش معماری فضای داخلی آب انبار محسوب می شود. در این فضا یک یا چند شیر آب از جنس برنج جهت برداشتن آب تهیه شده است . شیر آب، آب انبار را معمولا یک متر بالاتر از کف مخزن قرار می دادند تا رسوبات واملاح ته نشین شده در مخزن از شیر آب خارج نشود. پوشش سقف بصورت گهواره ای بوده وتا پا شیر ادامه دارد . سقف فضای پا شیر ساده وبصورت ضربی میباشد. مخزن آب انبار در کلیه اقلیم هاومناطق مختلف ایران در داخل زمین احداث می شده است زیرا خاک دیوار اطراف مخزن باعث استحکام ومقاومت آن در برابر فشار ونیروی جانبی آب درون ان میشود در عمق قرار گرفتن مخزن از صرف نیروی اضافی جهت انتقال اب به داخل مخزن جلوگیری می کند . زیرا براحتی و بطور طبیعی می توان آب نهر یا قنات را بر روی آن سوار کرد. همچنین هر چه به عمق بیشتری از زمین داخل می شویم نوسان درجه حرارت کمتر شده و در نتیجه آب ، آب انبار همچون آب چاه ، در زمستان یخ نمی زند و در تابستان خنک و گوارا می باشد که برای آشامیدن مزیت بسیار خوبی بوده است. مخزن آب انبار اسماعیل خان که به صورت استوانه ای است نیز از این امر مستثنی نبوده ، پوشش منبع که احتمالاً بصورت گنبدی دورچین بوده هم اکنون تخریب شده و اثری از آن باقی نیست آب بدون هیچ تغییری برجای مانده است.
فضای مخزن هیچ یک از آب انبارها حبس نبوده و دارای دریچه ای جهت تهویه هوا و سرد ماندن آب بوده است.
مصالح بکاررفته در این آب انبار : آجر، آهک ،گچ و ساروج می باشد.

10-نوع بهره‌برداری اثر ( قبلی، فعلی، پیشنهادی):
با توجه به گسترش و توسعه خدمات و تسهیلات و وجود سیستم لوله کشی شهری این آب انبار به حالت بلا استفاده باقی ماند و فضای داخلی آن مبدل به زباله دانی شده است.

11-توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر:
در خصوص این بنا هیچ گونه اقدام خاصی صورت نگرفته است.

12-توضیح تعمیرات گذشته اثر (بنا):

13-شرح وضعیت موجود، خطر پذیری و آسیبهای وارده ( اگر آسیبی دیده است):

14-توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:
از آنجایی که آب ، آب انبارها توسط نهرها ، قناتها یا مسیل ها در مواقع بارندگی تامین می شده مساله بهداشتی بودن آب حائز اهمیت است. اما همان طور که می دانیم این آب کاملاً بهداشتی و مطبوع برای آشامیدن بوده است. دلایل این امر عبارتند از :
1ـ در آب انبارها تاریکی محض وجود داشته و چون میکروبهای غیر هوازی احتیاج به نور برای رشد و نمو داشته اند بنابراین در این آب از بین می رفته اند.
2ـ به واسطه جاذبه زمین ، املاح و ذرات موجود در آب ته نشین می شدند و همچنین بر روی آب ، نمک و آهک می ریختند تا مانند کلر باکتریها را در آب از بین ببرد. بنابرایت تصفیه آب هم از طریق فیزیکی و هم شیمیایی صورت می گرفته است.
15-ذکر منابع و مآخذ گزارش :
اسناد اداره اوقاف جهت استخراج تاریخچه بنا