آسیاب باغستان

1.    موقعیت طبیعی اثر:
شهرستان فردوس  در طول شرقی 58 درجه و9 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه واقع شده است و ارتفاع شهرستان از سطح دریا 1275 متر است.شهرستان فردوس از طرف شمال به شهرستان گناباد وکویر نمک،از شرق به دهستان نیمبلوک از شهرستان قائن از جنوب به بخش خوسف ودشت لوت واز غرب به شهرستان طبس و کویرنمک محدود است واین شهرستان بین دو رشته کم ارتفاع کوه کلات وکوه سیاه وکوه زول در شرق و کوه طبس در مغرب واقع شده است که بلندترین آن سیاه کوه با2813متر بلندی است.این ناحیه به دلیل مجاورت با ،کویر مرکزی و لوت دارای آب وهوایی صحرایی و خشک است وبه دو بخش کوهستان(شمالی) ودشت(جنوبی) تفکیک میشود.متوسط میزان بارندگی سالانه در دو بخش 200میلیمتر ومتوسط درجه حرارت روزانه 25 تا 30 درجه سانتیگراد می باشد. این شهرستان در نیم حلقه زلزله مدیترانه واقع شده و هر چندگاه یکبار زلزله های شدیدی آنرا میلرزاند (زلزله سال های1320 و 1347) .در این منطقه اثار چین خوردگی های شدید مشاهده می شود.
گسل ها و شکستگی های متعدد در تمام طبقات از جمله دوران چهارم زمین شناسی دیده می شود. آتشفشانی ها و زلزله های فراوان نشان می دهد که جنبش های کوه زایی آلپی در این محل هنوز به پایان نرسیده و این منطقه از نظر تکنونیک منطقه ای بی ثبات شمرده می شود. بیشتر زلزله های منطقه بر اثر فعالیت های تدریجی گسل های خضری و دشت بیاض روی می دهد.
در مسیر راه اصلی فردوس به گناباد، و در فاصله 16 کیلومتری شمال شرقی فردوس به شهر کوچکی به نام باغستان می رسیم. انتخاب نام باغستان برای این شهر بسیار مناسب است. چرا که در طول 4 کیلومتری که جاده از میان شهر عبور می کند، بیش از ساختمان و خانه های مسکونی، درختان و اشجار گوناگون به چشم می آید و اصولاّ باغستان ابتدائاّ ییلاق اهالی فردوس بوده که بتدریج گسترش یافته و به شکل امروزی در آمده است.
دهستان باغستان که از توابع بخش مرکزی شهرستان فردوس است، در منطقه ای جلگه ای واقه شده است. خانه ها غالباّ به صورت باغ منزل می باشندف که در گوشه ای از محوطه وسیع باغ جای گرفته اند. غیر از باغات که مجموعه بافت شهر را در بر گرفته اند، در شمال و شرق شهر زمینهای کشاورزی قرار دارند و حد جنوبی باغستان نیز به مزارع باغستان پایین ختم می شود. پوشش گیاهی منطقه را باغات و مزارع تشکیل می دهند که این پوشش در اطراف جاده متراکم و انبوه است. از کنار جاده نهر آبی می گذرد که از قنات روستا سرچشمه گرفته و قسمتی از باغات و مزارع را سیراب می کند.
آب و هوای شهر کلاّ از فردوس خنکتر و مطبوع تر است. در باغستان تابستان ها معتدل و زمستان ها سرد و اختلاف درجه حرارت بین شب وروز اندک است.فصل بارندگی از پاییز تا اوایل بهار ادامه دارد و در ماههای دی و بهمن ریزش برف با یخبندان همراه است. در این منطقه باد غالباّ از جانب شمال شرقی با ملایمت می وزد که در تابستان باعث خنکی هوا می شود. در زمستان سیه باد با شدت از طرف غرب می وزد و سرمای گزنده هوا را افزایش می دهد.
2.    موقعیت فعلی اثر:
شهرستان فردوس – بخش مرکزی –دهستان باغستان – خ  امام خمینی – کوچه 27
3.    مشخصات پلاک ثبتی اثر:

4.    تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
به نظر می رسد که این بنا یکی از قدیمیترین بناهای این روستا است که بعد از زلزله سال 47 نیز سرپا ایستاده و هیچ گونه تخریبی در آن ایجاد نشده است. بنای مذبور مربوط به اواخر قاجار می باشد.
5.    سوابق پژوهشی اثر ،شناسایی،بررسی،گمانه زنی،حفاری
هیچ گونه گمانه زنی یا حفاری قبلا روی این بنا انجام نگرفته است.
6.    نوع و توضیح مالکیت اثر:
این بنا متعلق به یکی از اهالی است که محل سکونتش در جوار این بنا قرار گرفته و اکنون هم مالکیت آن متعلق به خود اوست.
7.    مشخصات اثر- بنا:
دهانه ورودی بنا رو به سمت جنوب است و آب از قسمت بالا وارد تنوره آجری پشت آن شده و پره ها را می چرخاند. مصالح این بنا از قلوه سنگ و ملات گچ و آجر است و داخل آن یک اتاق طویل به طرف سنگ آسیاب و در 4 سکو وجود دارد که تمام سقفهای این بنا بصورت تاق آهنگ اجرا شده است.
8.    ویژگی اثر :
ویژگی بارز این بنا قرار گرفتن در کنار شیب است که این شیب باعث می شود آب از ارتفاع مناسب پایین بریزد و چرخهای آسیاب را بچرخاند.
9.    نوع بهره برداری اثر :
در گذشته این بنا به عنوان آسیاب استفاده زیادی داشته که در حال حاضر بلا استفاده است.
10.    اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر:
هیچگونه اقدامی در این مورد صورت نگرفته است.
11.    توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر :
در این بنا هیچ گونه دخل و تصرفی صورت نگرفته است.
12.    توضیح تعمیرات گذشته در اثر:
عایقکاری پشت بام بنا و ترمیم بعضی نقاط روی بدنه های بنا از نمونه تعمیرات بنا بشمار می آید.
13.    توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:
14.    شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده:
بنای مذبور به گفته مالک آن کاملا سالم است و تنها مشکل آن شکستن سنگ آن است.
15.    ذکر منابع و مآخذ گزارش:
یاحقی – بوذرجمهری، فردوس /تون،انتشارات آستان قدس رضوی-مشهد 1374