آب انبار شاه میرزا

1.    موقعیت طبیعی اثر:
شهرستان فردوس  در طول شرقی 58 درجه و9 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه واقع شده است و ارتفاع شهرستان از سطح دریا 1275 متر است.شهرستان فردوس از طرف شمال به شهرستان گناباد وکویر نمک،از شرق به دهستان نیمبلوک از شهرستان قائن از جنوب به بخش خوسف ودشت لوت واز غرب به شهرستان طبس و کویرنمک محدود است واین شهرستان بین دو رشته کم ارتفاع کوه کلات وکوه سیاه وکوه زول در شرق و کوه طبس در مغرب واقع شده است که بلندترین آن سیاه کوه با2813متر بلندی است.این ناحیه به دلیل مجاورت با ،کویر مرکزی و لوت دارای آب وهوایی صحرایی و خشک است وبه دو بخش کوهستان(شمالی) ودشت(جنوبی) تفکیک میشود.متوسط میزان بارندگی سالانه در دو بخش 200میلیمتر ومتوسط درجه حرارت روزانه 25 تا 30 درجه سانتیگراد می باشد. این شهرستان در نیم حلقه زلزله مدیترانه واقع شده و هر چندگاه یکبار زلزله های شدیدی آنرا میلرزاند (زلزله سال های1320 و 1347) .در این منطقه اثار چین خوردگی های شدید مشاهده می شود.
گسل ها و شکستگی های متعدد در تمام طبقات از جمله دوران چهارم زمین شناسی دیده می شود. آتشفشانی ها و زلزله های فراوان نشان می دهد که جنبش های کوه زایی آلپی در این محل هنوز به پایان نرسیده و این منطقه از نظر تکنونیک منطقه ای بی ثبات شمرده می شود. بیشتر زلزله های منطقه بر اثر فعالیت های تدریجی گسل های خضری و دشت بیاض روی می دهد.
روستای بیدسکان در طول جغرافیایی 58 درجه و26 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 34 درجه و 15 دقیقه شمالی واقع در شرق شهر فردوس می باشد.
در مسیر راهی که از فردوس به سوی گناباد می رود، پس از پیمودن حدود 6کیلومتر شهرکی به نام اسلامیه واقع شده است. جاده ای خاکی که از شرق این شهرک منشعب می شود در انتها به روستایی می رسد به نام بیدسکان، این روستا که در 31 کیلومتری فردوس قرار دارد و نزدیکترین روستا به آن، روستای نوده می باشد که در 6 کیلومتری جنوب آن واقع شده است.
بیدسکان در منطقه ای کوهستانی قرار گرفته که زمینهای کشاورزی و باغات از سمت جنوب رده زیبایی از شمال و تپه های غربی که به زیر کشت دیم رفته اند، از غرب آن را احاطه کرده اند. جاده منتهی به روستا از میان باغات میوه عبور کرده و بخصوص در بهار منظره ای بدیع به روستا می بخشد. هوای بیدسکان در زمستان سرد و در تابستان خنک و ملایم است. بارندگی موسمی معمولا از  آذر ماه با بارش رگبار آغاز شده و در زمستان نزول برف موجب کاهش هوای دها می گردد. باد غالب این منطقه که به کوه باد معروف است از طرف شمال شرقی می وزد و در تابستان به حداکثر شدت خود می رسد. معمولا سیلابهای فصلی و هرزآب روستا در تنها  رودخانه ای که از مجاورت بافت می گذرد جریان می یابد.
روستای بیدسکان روستایی خورده مالکی است و کشاورزان بیدسکانی مزارعشان را بصورت شخصی اداره کرده و معمولا با شیوه سنتی به کشت و کار می پردازند. هر خانواده چند رأس گاو برای انجام امور کشاورزی و استفاده از شیر و لبنیات آن، در داخل خانه نگهداری می کند. ولی گوسفندان روستا که حدوداّ 6هزار رأس تخمین زده می شوند، در خارج از روستا و در مراتع کوهستانی اطراف نگهداری می شوند. علوفه زمستانی دامها، یونجه و شبدر و مقداری هم جو است که کمبود آن از روستاهای همجوار تهیه می گردد.(آمار مربوط به سال 1375 می باشد)
زنان علاوه بر کارهای روزمره و کمک در کارهای کشاورزی، نقش مهمی در تولید و کسب درآمد خانوار بر عهده دارند و بافت قالی و قالیچه در اکثرخانواده ها رایج است. این صنعت دستی از سنین کودکی به دختران آموزش داده می شود و بافت قالی به صورت دسته جمعی و با کمک تمتمی افرادی که توان این کار را  دارند انجام می شود.
بیدسکان نظیر اغلب روستاهای کوهستانی دارای بافتی فشرده و تا حدودی پلکانی است و هسته اولیه آن قلعه ای قدیمی است که بر بلندی تپه ای در جنوب غربی بافت فعلی واقع شده است. به مرور زمان و برقراری امنیت نسبی در منطقه گسترش روستا به طرف شمال این قلعه میل نموده است.
بیدسکان به معنای محل پرورش و یا رویش درخت بید است و وجه تسمیه روستا به وجود جنگلهای بید در این منطقه ارتباط دارد.معبر اصلی روستا در امتداد جاده ورودی آن قرار دارد و جوی آبی که از امتداد یکی از قنوات سرچشمه گرفته، از کنار این معبر می گذرد. علاوه بر این معبر که مهمترین دسترسی سواره به روستا ار تأمین می کند، معابر کوچک وبزرگ با طول و عرض و شیب متفاوت، ارتباط قسمتهای مختلف بافت را با این راسته اصلی برقرار می سازند. خانه های مسکونی بیدسکان عموماّ از خشت و گل ساخته شده و پوشش سقف آنها که از انواع گنبدی، چهار ترک، اسپری و تزری می باشد، با خشت خام انجام گرفته است. سنگ نیز در قسمتهایی از بنا مورد استفاده قرار می گیرد
2.    موقعیت فعلی اثر:
شهرستان فردوس – دهستان باغستان – روستای بیدسکان
آب انبار داخل کوچه ای با جهت شمال شرقی – جنوب غربی ، در نزدیکی منزل نصیری قرار گرفته است.
3.    مشخصات پلاک ثبتی اثر:

4.    تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
بنظر می رسد که قدمت این آب انبار به دوره قاجار برگردد. این بنا در گذشته بنام یکی از بزرگان این محله نامگذاری شده است.
5.    سوابق پژوهشی اثر ،شناسایی،بررسی،گمانه زنی،حفاری
هیچ گونه گمانه زنی یا حفاری قبلا روی این بنا انجام نگرفته است.
6.    نوع و توضیح مالکیت اثر:
این بنا یک بنای وقفی است که هنوز پابرجاست و مردم نیز از آن استفاده می کنند.
7.    مشخصات اثر- بنا:
ایوان ورودی آن مانند سایر آب انبارها آجری ومعمولی اجرا شده ولی پوشش مخزن این آب انبار؛همچنین موقعیت آن نسبت به ورودی میتواند جالب توجه باشد. با ده پله به پاشیر می رسیم . ایوان ورودی بنا رو به سمت غرب بوده و مخزن آن با پلان مستطیل شکل در سمت شرق آن واقع شده است .بر خلاف دیگر آب انبار های مناطق گرم و خشک سقف پاشیر از سقف پلکان جدا نشده و همان قوس روی پلکان ادامه می یابد تا به دیوار انتهایی میرسد. روی مخزن آب انبار که با ارتفاع 1.5 متری ازسطح زمین بصورت تخت پوشش داده شده بادگیری قرار دارد که برای سردکردن آب آن مورد استفاده بوده است. مصالح بنا آجر،ملات گچ،ملات ساروجوکاهگل می باشد.
8.    ویژگی اثر :
پوشش مخزن این آب انبار؛همچنین موقعیت آن نسبت به ورودی میتواند جالب توجه باشد
9.    نوع بهره برداری اثر :
این بنا هم در گذشته وهم اکنون بعنوان منبع آب آشامیدنی (علیرقم لوله کشی منازل)مورد استفاده عموم است.
10.    اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر:
هیچ گونه اقدامی در مورد حفاظت و تعیین حریم آن انجام نگرفته است .
11.    توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر :
در بنای مذبور هیچ گونه دخل و تصرفی مشاهده نمی شود.
12.    توضیح تعمیرات گذشته در اثر:
از نمونه تعمیرات انجام شده روی بنا می توان به بند کشی های ایوان ورودی اشاره کرد.
13.    توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:
14.    شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده:
بنای مذبور در حال حاضر با توجه به قدمت زیاد آن تقریبا سالم مانده است .
15.    ذکر منابع و مآخذ گزارش:
یاحقی – بوذرجمهری، فردوس /تون،انتشارات آستان قدس رضوی-مشهد 1374
پایان نامه کارشناسی ارشد دکتر علی الحسابی –دانشگاه علم و صنعت ایران- تهران –1376