آب انبار قاسم

1.    موقعیت طبیعی اثر:
شهرستان فردوس  در طول شرقی 58 درجه و9 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه واقع شده است و ارتفاع شهرستان از سطح دریا 1275 متر است.شهرستان فردوس از طرف شمال به شهرستان گناباد وکویر نمک،از شرق به دهستان نیمبلوک از شهرستان قائن از جنوب به بخش خوسف ودشت لوت واز غرب به شهرستان طبس و کویرنمک محدود است واین شهرستان بین دو رشته کم ارتفاع کوه کلات وکوه سیاه وکوه زول در شرق و کوه طبس در مغرب واقع شده است که بلندترین آن سیاه کوه با2813متر بلندی است.این ناحیه به دلیل مجاورت با ،کویر مرکزی و لوت دارای آب وهوایی صحرایی و خشک است وبه دو بخش کوهستان(شمالی) ودشت(جنوبی) تفکیک میشود.متوسط میزان بارندگی سالانه در دو بخش 200میلیمتر ومتوسط درجه حرارت روزانه 25 تا 30 درجه سانتیگراد می باشد. این شهرستان در نیم حلقه زلزله مدیترانه واقع شده و هر چندگاه یکبار زلزله های شدیدی آنرا میلرزاند (زلزله سال های1320 و 1347) .در این منطقه اثار چین خوردگی های شدید مشاهده می شود.
گسل ها و شکستگی های متعدد در تمام طبقات از جمله دوران چهارم زمین شناسی دیده می شود. آتشفشانی ها و زلزله های فراوان نشان می دهد که جنبش های کوه زایی آلپی در این محل هنوز به پایان نرسیده و این منطقه از نظر تکنونیک منطقه ای بی ثبات شمرده می شود. بیشتر زلزله های منطقه بر اثر فعالیت های تدریجی گسل های خضری و دشت بیاض روی می دهد.
قبل از زلزله 1347 محیط شهر فردوس حدود 8 کیلومتر بوده است که از غرب و جنوب غربی به فلکه خیابان (طبس گلشن) و از شرق به میدان پهلوی (صاحب‌الزمان) و خیابان شرقی آن محدود می‌شده است. از سمت شمال شرقی به ساختمان جدید گروهان ژاندارمی و از سمت جنوب حداکثر محدود به کوچه سعیدی و گورستان خاموشی بود. بنابراین توسعه شهر فردوس بین سالهای 1308 تا 1347 نسبتاً کند بوده و شهر رشد و گسترش چندانی نداشته است.
محله‌های پنجگانه شهر (سادات، عنبری، میدان، تالار و سردشت) با همین کوچه‌های پیچ در پیچ به یکدیگر راه پیدا می‌کرد؛ تنها چند دهه بیشتر نبود که خیابان اصلی شهر وجدان یکپارچه آن را دوپاره و شهر را عملاً به دو قسمت تقسیم کرده بود. اما ارگ و قلعه شهر، که آن همه از دیرباز آوازه داشت با تخت هلاکویش که در عصر تاتار از پیکر پاک پدران در خاک و خون کشیده ما بر آمده بود، سالها بود که روبه ویرانی و تباهی گذاشته بود؛ برج و بارویش سر یر خاک نهاده بود و خندق افسانه‌ایش به مزرعه‌ای فکسنی و بی‌نام و نشان بدل شده بود؛ پیشروی ساختمانها در این سالها آخر قلب آن کهندژ تاریخ نشان را شرحه شرحه می‌کرد.
2.    موقعیت فعلی اثر:
شهرستان فردوس- بخش مرکزی-جنوب فردوس- مجاور جاده کمربندی مشهد-طبس- در نزدیکی مدرسه حبیبیه در محله سادات
3.    مشخصات پلاک ثبتی اثر:

4.    تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
بنای آب انبار مربوط به دورانی است که مردم در شهر تون اسکان داشتندو باتوجه به نوع قوس های بکاررفته در بنا ،همچنین نظر بعضی اساتید باستانشناسی به اوایل صفوی برمی گردد . این آب انبار بنام اسم کوچک واقف آن نامگذاری شده است.
5.    سوابق پژوهشی اثر ،شناسایی،بررسی،گمانه زنی،حفاری
هیچ گونه گمانه زنی یا حفاری قبلا روی این بنا انجام نگرفته است.
6.    نوع و توضیح مالکیت اثر:
مالکیت بنا وقفی می باشد .
7.    مشخصات اثر- بنا:
بنای مزبور شامل یک سردر ورودی برای دسترسی به پاشیر ویک گنبد می باشد که روی منبع آب قرار گرفته است مصالح بنا از آجر معمولی ، ملات آهک،ملات ساروج،ملات گچ،لاشه سنگ می باشد ودر قسمت هایی از آن بقایای دیوارهای مسکونی همجوار قدیمی مشاهده می شود در اکثر نقاط روی بدنه های داخلی وخارجی آسیب های فراوانی مشاهده می گردد . همه این توضیحات و همچنین موقیت گنبد روی مخزن نسبت به سردر ورودی آن در نقشه ها و عکسهای ارائه شده در پایان گزارش نشان داده شده است.
8.    ویژگی اثر :
طریقه اجرای سقف بنا با آجر و ملات گچ و ساروج بسیار زیبا و منظم می باشد که توسط استادی خبره انجام گرفته است .
9.    نوع بهره برداری اثر :
این بنا در گذشته به عنوان منبع تامین آب آشامیدنی مردم استفاده زیادی داشته که در حال حاضر بدلیل متروک ماندن بافت قدیمی و استفاده از وسایل مکانیزه در دسترسی به آب شرب دیگر بلااستفاده مانده است.
10.    اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر:
محدوده شهر تاریخی تون که این بنا نیز در این محدوده است به صورت یک مجموعه تعیین حریم گردید، وهرگونه دخل و تصرف و کاوش در محدوده و تعمیر و مرمت با اجازه میراث فرهنگی امکانپذیر است
11.    توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر :
در بنای مذبور هیچ گونه دخل و تصرفی مشاهده نمی شود.
12.    توضیح تعمیرات گذشته در اثر:
بنظر می رسد که در مورد سردر ورودی آن تعمیراتی در زمانیکه از آن استفاده می کردند انجام گرفته ،اما پس از زلزله هیچ نوع تعمیری در مورد بنا مشاهده نمی شود.
13.    توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:
با توجه به نوع و روش اجرای این بنا و همچنین کیفیت اجرای آن و بناهای مشابه در این شهر بنظر می رسد که اکثر این بناها مربوط به یک دوره باشند.
14.    شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده:
این بنا به دلیل بلا استفاده ماندن در حال حاضر رو به تخریب بوده در حالیکه کلیت بنا هنوز سرپا ایستاده است. علاوه بر شوره زدن و ریزش بعضی نقاط روی بدنه های داخلی بیشترین تخریب در سردر ورودی بنا صورت گرفته، همچنین خاک ریخته و زباله زیادی روی پلکان آن ریخته است. اگرچه کلیت گنبد روی مخزن آب سالم است ولی بااین وجود در پاره ای از نقاط روی بدنه خارجی آن تخریب هایی صورت گرفته است.
15.    ذکر منابع و مآخذ گزارش:
یاحقی – بوذرجمهری، فردوس /تون،انتشارات آستان قدس رضوی-مشهد 1374